Ulaştırma ve Lojistik Kongreleri

Tersine Lojistik Kapsamında E-Atık Sorunu Çözümüne Yönelik Davranışsal Değişim Stratejilerinin Derecelendirilmesi

Bahar Türk
Arş. Gör., Atatürk Üniversitesi, Erzurum, Türkiye

Aysel Erciş
Prof. Dr., Atatürk Üniversitesi, Erzurum, Türkiye

Tüketim toplumu olma rolünün giderek benimsendiği zamanımızda, teknolojik gelişimeler artmış ve yeni nesil ürünlerin erişilebilirliği kolaylaşmıştır. Bu yaşananlar elektronik araçların kullanım ömürlerini kısaltmış, elektrikli ve elektronik atık (e-atık) problemi yaşanmasına neden olmuştur. Atık Elektrik ve Elektronik Ekipmanları (AEEE) Yönergesinin yürürlüğe koyulması ve belli standartların getirilmesi gibi yasal önlemler alınmıştır. Bu uygulamalar tersine lojistik ve ürün kazanımı açısından kazanç sağlama amacı taşımaktadır. Özellikle yüksek teknolojili ürünlerin trend ömrünün ürün ömründen daha kısa olması e-atık sorununun çözümüne yönelik çabaları daha da arttırmaktadır. Ayrıca tüketicilerin sahip oldukları elektrikli ve elektronik ürünleri, ömrünü tamamlamadan değiştirme eğilimi içerisinde olmaları, onları e-atık probleminin başlıca sorumlularından bir haline getirmiştir. Bu nedenle tüketicilerin e-atık oluşumu sürecinde daha çevreci kararlar almalarının teşvik edilmesi ya da çevreye zararlı davranışlarından caydırılması gerekmektedir. İstenilen davranış değişikliğini literatürde ‘öncü, sonuç ve zorlayıcı stratejiler’ olarak ifade edilen davranışsal değişim stratejileri ile gerçekleştirmek mümkündür. Ancak bu stratejilerin hangisinin/hangilerinin e-atık sorunun çözümünde daha etkili ve verimli olacağının tespit edilmesi gerekmektedir. Bu bağlamda araştırmanın amacı, e-atık sorunun çözümüne yönelik davranışsal değişim stratejilerinin önem sırasının belirlenmesidir. Sıranın belirlenmesinde uzmanlardan toplanan verilerin analiz edilmesine dayanan, çok kriterli karar verme tekniklerinden Analitik Hiyerarşi Prosesi (AHP) metodu kullanılmıştır. Her kriter grubun kendi içerisinde karşılaştırılmasın sonucunda; e-atık soruna ilişkin bireylerin davranışlarını şekillendirecek en etkili değişim stratejisinin ‘öncül stratejiler’ olduğu tespit edilmiştir. Yine kendi düzeyleri içinde karşılaştırılan alt kriterlerden; bilgi ve eğitimin, ödüllendirmenin ve maddi yaptırımların davranışsal değişimi sağlayacak değişkenler arasında öne çıktığı görülmüştür. Son olarak ana ve alt kriter ağırlıklarının birlikte değerlendirilmesiyle modelin genel AHP sıralaması elde edilmiş ve bireylerin davranışlarını şekillendirecek en etkili stratejinin ‘ödüllendirme’ olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Sonrasında ise eğitim ve bilgilendirme, fiziki çevresel dizayn ve maddi yaptırım gelmektedir.

Anahtar Kelimeler: Tersine Lojistik

Under The Reverse Logistics Towards Solution Of E-Waste Problem, Ranking Of Behavioral Changes Strategies

The role of consumption society increasingly is adopted in our day, technological development is increased and easier availability of new generation products. This situation shortens electronic equipment’s physical life and caused to electrical and electronic waste (e-waste) problems. Put into force of Waste Electrical and Electronic Equipment (WEEE) regulations and was taken legislative measures such as the introduction of certain standards. These practices are intended to provide earnings for reverse logistics and product recovery. Especially to be 'fashion lifetime' shorter than the 'physical life' of hightech products, increased more efforts towards solving the e-waste problem. Also, consumers tend to change before completing physical life of theirs electrical and electronic products therefore, they have become chiefly responsible the e-waste problem. Therefore, consumers should be encouraged for proenvironmental decision making or that should be discouraged about harmful environmental behavior in the process of e-waste generation. The required change in behavior is possible with known as "antecedent, consequence and coercion" behavioral change strategies in the literature. But, it must be determined which of these strategies in solving the problem of e-waste that would be more effective and efficient. In this context, the purpose of this research is to determine the ranking of importance of behavioral change strategy towards the solution of the e-waste problem. It was used Analytic Hierarchy Process (AHP) method of multi-criteria decision-making techniques which is based on data collection from the expert of area, to determine the ranking. As a result of, each set of criteria were compared within their group; it will shape the behavior of individuals related to the e-waste problem that the most effective behavioral change strategy has been identified as an 'antecedent strategies'. Again, the comparison of the sub-criteria within their own level; information and education, reward and material coercion was seen that they stand out among the variables to ensure behavioral change. Finally, evaluated together with the main and sub-criteria weight, was obtained general AHP's ranking of a model and the most effective strategy to shape the environmental behavior has been identified as a 'reward'.

Keywords: Reverse Logistics, E-Waste, Behavioral Change, Analytic Hierarchy Process (AHP)