Konşimentoda ve Çarter Sözleşmelerinde Bulunan Tahkim Şartının Yük İlgililerine Etkisi
Hüseyin Afşin İlhan
Dr. Öğr. Üyesi, Ada Kent Üniversitesi, , Türkiye
Bu çalışmada, tahkimin ancak tahkim sözleşmesinin tarafları
arasında cereyan edebileceği kuralının bir istisnasını teşkil eden
konşimentoda ve çarter sözleşmelerinde bulunan tahkim
şartlarının üçüncü kişi niteliğindeki ilgililere teşmili halinin
sınırlarının çizilmesi amaçlanmaktadır. Tahkim, zorunlu tahkim
ve iradi tahkim olarak ikiye ayrılmaktadır. Günümüzde ticari
uyuşmazlıkların çözümünde iradi tahkim, uyuşmazlıkların
taraflarına uyuşmazlıklarına çözüm bulabilmeleri için
mahkemelerdeki yargılamaya efektif bir alternatif olarak ortaya
çıkmaktadır. Ancak bu uyuşmazlık çözüm sisteminin iradi olması,
uygulanabilmesi için uyuşmazlığın tarafları arasında bir tahkim
sözleşmesinin varlığını aramaktadır. Tahkim sözleşmesi de
taraflar arasında ayrı bir sözleşme olarak akdedilebileceği gibi esas
ilişkiyi oluşturan sözleşmedeki bir şart olarak da ortaya
çıkabilmektedir. Burada önemli olan, uyuşmazlığın taraflarının
uyuşmazlıklarını tahkim yolu ile çözebilmeleri için açık olarak
iradelerini ortaya koymuş olmalarıdır. Bu iradenin kolayca
anlaşılabilmesi için de şu anda genel olarak tahkim sözleşmesinin
yazılı olarak yapılması gerektiği benimsenmektedir.
Ancak, tahkim sözleşmelerinin tarafı olmamasına rağmen, çeşitli
hukuki sebeplerle kişiler; tahkim sözleşmesi ile bağlı kabul
edilmektedir. Bu sebeple bir tahkim sözleşmesinin taraflarının
belirlenmesi her zaman kolay olmamakta, bazı hallerde tahkim
sözleşmesine taraf olmayan üçüncü kişilere de tahkim
sözleşmeleri teşmil edilebilmektedir.
Tahkim sözleşmesinin üçüncü kişilere teşmili meselesi tahkim
sözleşmesinin hem şekli geçerliliğini hem de esasına ilişkin
geçerliliğini ilgilendiren bir meseledir. Zira tahkim sözleşmesinde
imzası olmayan üçüncü kişilerin tahkim sözleşmesi ile bağlı
olduğunun kabulü halinde yazılılık şartının yerine gelip gelmediği tartışmalıdır. Diğer taraftan tahkim sözleşmesinin sözleşmeyi
imzalamamış üçüncü kişiye teşmil edilmesi halinde sözleşmenin
tarafı haline gelen üçüncü kişide tahkim iradesinin bulunup
bulunmadığı, tahkim sözleşmesinin esasa ilişkin geçerliliği
açısından belirleyici niteliktedir.
Tahkim sözleşmesinin üçüncü kişiye teşmili zaruretinin deniz
ticaretinde sıklıkla ortaya çıkması ise konunun bu alanda ayrıca
incelenmesini gerektirmektedir.
Deniz ticaretinde gerek kırkambar taşımalarında gerekse de çarter
sözleşmelerinde kullanılan konşimentolarda tahkim şartına sıkça
yer veriliyor olması ve konşimento ilgilerinin bazılarının taşıma
sözleşmesine taraf olmaması, bu üçüncü kişilerin hukuki
güvenliğini önemli ölçüde tehlikeye atabileceğinden ötürü, tahkim
sözleşmesinin konşimento ilgililerine etkisi özel olarak bu
çalışmada incelenmiştir.
Konişmentoların arka yüzünde bulunan tahkim şartı bakımından
taşıyanın, konşimentoyu bizzat veya acentesi aracılığıyla
düzenleyen taşıyanın konşimentodaki hükümlerle bağlı olduğu ve
bu durumun konşimentoda mevcut tahkim şartını kapsayacağı
tartışmasızdır. Gönderilen, sadece taşıyan veya acentesi
tarafından tek taraflı olarak imza edilmiş konşimentodaki
hükümlerle, imzası olmadığı halde konşimento hamili olduğu
surette kanunun uygulaması yoluyla bağlıdır. Taşıyan ile taşıtan
arasında ayrıca yazılı bir navlun sözleşmesi yok veya var olan
yazılı sözleşme tahkime ilişkin bir hüküm içermiyorsa konşimento
kayıtları esas alınacaktır. Taşıtanın bu şekilde imzası olmadığı
halde konşimento hükümleri ile bağlı olması Yargıtay uygulaması
yolu ile yerleşmiştir. Yük sigortacısının ise hasarı ödeyerek
sigortalıya halef olmakla konşimento hükümleri ve özellikle
tahkim şartı ile bağlı olacağı kabul edilmektedir.
Tahkim sözleşmesinin tahkim şartı olarak çarter sözleşmesine
dercedilmiş bulunduğu hallerde ise, TTK’nın 1237(3) maddesine
uygun şekilde çarter sözleşmesinin konşimento hamiline ibrazı
halinde tahkim sözleşmesinin hamile teşmili mümkündür. Çarter
sözleşmesinin ibrazı edilmediği veya TTK’nın uygulama alanı
bulmadığı haller açısından ise çarter sözleşmesine tahkim şartı
olarak dercedilmiş tahkim sözleşmesinin konşimento hamiline
teşmili ancak konşimentoda çarter sözleşmesine, ayırt edilebilecek
şekilde yapılan atıfta tahkim sözleşmesinin de özel olarak ifade
edilmesi halinde mümkün olabilir. Aksi halde yükü teslim almak
için konşimentoya dayanmak zorunda olan gönderilenin
konşimentodaki şartları müzakere etmek imkânı çoğunlukla bulunmadığından tahkim sözleşmesinin tarafı haline geldiğinin
kabulü sakıncalıdır. Mukayeseli hukuk alanında da bu sakıncanın
varlığı kabul edilmiş, çarter sözleşmesinde bulunan tahkim
şartının konşimento hamiline teşmili sınırlı olarak kabul
edilmiştir. Bu haller de çalışmada izah edilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Konşimento, Tahkim Sözleşmesi, Tahkim Şartı, Çarter Sözleşmesi, Teşmil, Tahkim
