Ulaştırma ve Lojistik Kongreleri

Türkiye’nin Dış Ticaretinde Neo-İthal İkame Politikaların Dış Açıklar Üzerindeki Etkisi

Adem Karakaş
Doç. Dr., Adnan Menderes Üniversitesi, Aydın, Türkiye

Ahmet Deniz
Dr. Öğr. Üyesi, Trakya Ünivesitesi, Edirne, Türkiye

İkinci dünya savaşı sonrası dünya genelinde korumacı politikaların yaygınlaşması ve neo-klasik iktisadın vazettiği genç endüstriler tezi uzunca sayılabilecek bir süre tüm dünya ile birlikte Türkiye’de de uygulanmıştır. Ancak bu dönem, ülkelerin kendi ekonomilerini koruyabilmeleri ve güçlendirebilmeleri için gerekli şartların olgunlaşmasının sağlanacağı bir dönem olarak kabul edilmekle birlikte bazı sorunlu yapıların oluşmasına neden olmuştur. Ülkelerin kendi dinamiklerini analiz etmeden bu türden bir uygulamaya gitmesi uzun vadede ekonomileri korumaktan çok uluslararası trendi kaçırmaları sonucunu ortaya çıkarmıştır. Türkiye’de 1980’lere değin uygulanan ve özellikle 1960 sonrası kalkınma planları ile desteklenen yerli ekonomi modeli de bu bağlamda değerlendirilebilir. Dış ticaretin finansmanına ilişkin sorunlar, sermaye birikiminin yetersizliği, döviz yetersizliği, siyasal istikrarsızlık, turizm gelirinin yok denecek kadar az olması, kalite standardizasyonunun olmaması gibi nedenlerle, Türkiye dışa kapalı olmakla birlikte uluslararası ticarete esas teşkil edecek üretim yapısından da bu üretimlerin yetersizliğinden de mahrum kalmıştır. Bu dönem, diğer yandan, içinde yer alınan kıta Avrupası bloğunun da sanayi hamlesinde önemli mesafe kaydettiği dönemi kapsamaktadır. Türkiye, özelikle 2000’lerin başından itibaren 1980’lerin ilk çeyreğinde başlayan dışa açık ekonomi politikasını geliştirmiş, hem nicelik hem de nitelik açısından uluslararası ticaretini geliştirmiştir. Ancak, neredeyse tüm cumhuriyet tarihi boyunca dış açık sorunu ve bazı dönemlerde sürdürülebilirlik sorunu yaşamaktan kurtulamamıştır. Ancak, son dönem Türkiye ekonomisinde sanayi ağırlıklı olarak üretimin desteklenmesi, dış açık veren alanlarda ikame ürünlerin üretiminin desteklenmesi gibi bir uygulama yürürlüğe konulmuştur. Bu çerçevede, kalkınma planları, bölgesel teşvikler, KOSGEB, İŞKUR, kırsal ve tarımsal kalkınma destek uygulamaları, teknokent uygulamaları gibi destek programları ile katma değeri yüksek, dışa bağımlılığı azaltıcı, kalkınmayı artırarak hem uluslararası ticarette bir konum elde etmek hem de milli makroekonomik hedeflerin gerçekleştirilmesi amacı güdülmektedir. Bu çalışmada, son dönem Türkiye ekonomisi gelir, üretim ve ticaret verileri ile ekonomi politikalarından yararlanılarak bir değerlendirme yapılacaktır. Uygulanmakta olan neo-ithal ikame politikasının sürdürülebilirliği ve etkileri tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Neo-İthal İkame Politikaları, Ekonomik Kalkınma, Dış Ticaret